آیا وزارت انرژی تشکیل می شود؟

شهرنوشت- مدتی است که زمزمه های ادغام دو وزارتخانه نفت و نیرو به گوش می رسد، این زمزمه ها از جایی قوت گرفت که وزیر نفت در مراسم افتتاحیه ششمین کنگروه و نمایشگاه نفت و نیرو، از عملی بودن تشکیل وزارت انرژی سخن گفت.
 

زنگنه اظهار کرد: نفت و نیرو باید یک پارچه باشند؛ من مدت ها با آن مخالف بودم، اما ضروری است آن ها یک پارچه باشند. در دولت سیزدهم بهتر است وزارت انرژی داشته باشیم. تشکیل وزارت انرژی انجام شدنی است و مجلس شورای اسلامی می تواند در این زمینه اقدام کند. 
 

اما سوالی که ذهن ها را به خود مشغول می کند، این است که چه اتفاقی باعث شد تا بیژن زنگنه پس از سال ها مخالفت، به یکباره تبدیل به موافق تشکیل وزارت انرژی شود؟ چرا با وجود این که یکی از محور های مهم برنامه سوم توسعه اقتصادی کشور، ادغام دو وزارتخانه نفت و نیرو بود، اما تاکنون این اتفاق رخ نداده است؟

وزرای نفت و نیرو هیچگاه مخالف ادغام این دو وزارتخانه نبودند

هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نفت در امور برنامه ریزی، در گفت و گو با خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره اظهارات اخیر وزیر نفت پیرامون موافقت با تشکیل وزارت انرژی بیان کرد: من فکر می کنم اگر مدیریت بخش انرژی کشور یکپارچه باشد، حتما نتایج بهتری حاصل خواهد شد و یک نفر پاسخگوی این خواهد بود که در این بخش چه مسائلی می گذرد و کشور به ویژه در بحث بهینه سازی مصرف انرژی باید به کجا برود.

او گفت: با توجه به روند افزایش مصرف انرژی در بخش های مختلف، بهینه سازی دیگر یک انتخاب نیست بلکه یک الزام در کشور ماست. در قوانین برنامه توسعه سال های گذشته بر این موضوع تاکید شده منتهی بسته به شرایط کشور، در یک مقطعی از اولویت خارج شده است.

فلاحتیان تصریح کرد: تا جایی که به خاطر دارم، هیچگاه وزرای نیرو و نفت به صورت جدی با تشکیل وزارت انرژی مخالف نبودند و همیشه می گفتند که شرایط برای این کار فراهم نیست.

او بیان کرد: بنابراین این که می بینیم علی رغم این که پایان کار دولت است، اما وزیر نفت به عنوان تکلیف خود، نظریه تخصصی خودش را برای الزامی بودن وزارت انرژی بعد از این سال ها ارائه می کند، مسئله کوچکی نیست.

معاون برنامه ریزی وزیر نفت گفت: فردی با این همه تجربه وزارت در شرایطی که نفعی به خودش نمی رسد، نظر تخصصی اش را اعلام کرده است. می دانیم که کار دولت در حال تمام شدن است و مسئولان دیگری در این بخش مشغول به کار می شوند و آقای زنگنه حتما از روی احساس تکلیف این نظر را بیان کرده است. باید این را به فال نیک گرفت که یک نفر احساس مسئولیت کرده و نظریه کارشناسی و تخصصی اش را در این حوزه اعلام می کند.

او گفت: امیدوارم افرادی که از این موضوع مطلع شده اند، بتوانند نقش خود را در این زمینه ایفا کنند. باید این موضوع را در جهت کم کردن مشکلات بخش انرژی، گامی به جلو تلقی کرد.

فلاحتیان درباره شرایطی که باید برای تشکیل وزارت انرژی و ادغام وزارتخانه های نفت و نیرو وجود داشته باشد، گفت: در گذشته مفاهیم مختلفی در این باره در اذهان متبادر می شد.

او افزود: گاهی برخی از دوستان فکر می کردند که تشکیل وزارت انرژی یعنی این که بخش آب وزارت نیرو نیز وارد وزارت انرژی شود، در صورتی که این موضوع بعد ها اصلاح شد و مشخص شد که بخش آب وزارت نیرو باید در بخش های دیگر کشور مثل منابع طبیعی و محیط زیست که همبستگی بیشتری دارند، ادغام شود.

معاون سابق وزیر نیرو در امور برق و انرژی، اظهار کرد: مباحث مطرح شده در تشکیل وزارت انرژی بیشتر مربوط به این است که بخش برق و گاز باید به هم نزدیک شوند. در زمستان که می خواهیم برق مورد نیاز مردم را تامین کنیم، اصلی ترین نهاده ای که ایفای نقش می کند، سوخت نیروگاه هاست.

او تاکید کرد: اگر ناهماهنگی در این زمینه صورت بگیرد، منجر به خاموشی منازل مردم می شود. مسئولان حوزه انرژی باید محاسبه کنند که در آینده چه میزان گاز، نفت گاز یا سایر حامل های انرژی را می توانیم به نیروگاه ها بدهیم.

فلاحتیان گفت: بر اساس این باید نقش نیروگاه های تجدیدپذیر را تعریف کرد، نمی توان همه برق مورد نیاز کشور را به سوخت های فسیلی متصل کرد. باید در سبد تولید برق کشور، به توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر، هسته ای و حتی ذغال سنگی دارای فیلتر که آب کمتری مصرف می کنند، اهمیت بدهیم.

او گفت: یکپارچی موجب می شود، کسی که مسئول تامین انرژی کشور است، حواسش به تامین سوخت خودرو ها و به همان میزان، سوخت مورد نیاز نیروگاه ها باشد.

معاون برنامه ریزی وزارت نفت در ادامه گفت: در بحث راندمان نیروگاه ها نیز همینطور است و یک نفر باید پاسخگو باشد. باید مشخص شود که چه کسی متولی افزایش راندمان نیروگاه ها و تامین منابع لازم برای آن است؟

او در پایان تاکید کرد: تمام این موارد باعث می شود که ما در ساختار انرژی کشور یک تجدیدنظر داشته باشیم و امیدوارم این وفاق در مجلس و دولت ایجاد شود.

مزیت های تشکیل وزارت انرژی

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان تهران گفت: راجع به تشکیل وزارت انرژی، اختلاف نظر های بسیار زیادی وجود دارد. وظایف و مسئولیت هایی که به عنوان تامین کننده پایه اقتصاد کشور یعنی برق، متوجه وزارت نیرو و از طرف دیگر به عنوان تامین کننده انرژی متوجه وزارت نفت است؛ هنوز در تعامل میان تبدیل ماده اولیه انرژی به ماده ثانویه آن، به وجود نیامده است.

او افزود: وزارت انرژی تقریبا در یک سوم از کشور های جهان تشکیل شده و ایران یکی از آن کشور های باقی مانده است. کشور هایی که وزارت انرژی تشکیل داده اند، با متمرکز کردن فعالیت هایشان در گام اول، از بروز خطا های تکراری جلوگیری می کنند. در گام بعد، به بهینه سازی مصرف انرژی توجه بیشتری دارند.

پدیدار ادامه داد: مزیت دیگر تشکیل انرژی این است که قیمت تمام شده تعدیل می شود و از همه مهمتر، حقوق صاحبان تولید و مصرف، حفظ می شود. وزیر نفت نیز در اثر اصرار بخش خصوصی و برگزاری نشست های متعدد با آن ها، در نهایت به این جمع بندی رسید که ادغام دو وزارتخانه نفت و نیرو و در حقیقت تشکیل وزارت انرژی، موثرتر از فعالیت آن ها به صورت تفکیک شده است.

مخالفان چه می گویند؟

در حالی که پس از سال ها، بیژن زنگنه وزیر نفت با موضوع ادغام وزارتخانه های نفت و نیرو موافقت کرده، این بار رضا اردکانیان، وزیر نیرو با حضور در برنامه گفت و گوی ویژه خبری ۱۱ بهمن ماه، مخالفت خود با این موضوع را اعلام کرد.  

اردکانیان در این باره بیان کرد: در فصل سرما وقتی به مشکل کمبود سوخت برخورد می کنیم، رفتن به سراغ چنین راه حل هایی بیشتر آدرس غلط دادن است، الان فرصتی فراهم شده تا توجه ما به موضوع مهم اصلاح مصرف انرژی در کشور جلب شود؛ بنابراین ما به عنوان مسئولان، مردم به عنوان مصرف کنندگان و رسانه در حوزه آگاهی بخشی، باید توجه ویژه ای به اصلاح مصرف انرژی داشته باشیم.

وزارت انرژی، راحت الحلقوم اصلاح مصرف است

او کنایه ای هم به موافقان تشکیل وزارت انرژی زد و گفت: طرح کردن چنین راحت الحلقوم هایی، آدرس غلط دادن است! درباره ادغام و تفکیک وزارت صمت نیز این مسائل را داشتیم. اکنون برای تشکیل وزارت انرژی،  یکی دو سالی است که دولت و مجلس صحبت هایی دارند. وزارت انرژی در کشور یک بار تاسیس شد، اما جواب نگرفتیم، سال ۵۳ یک وزارت آب و برق، یک شرکت ملی نفت و یک سازمان انرژی اتمی داشتیم که برخی راهکار مدیریت بهتر آن ها را ادغام کردن می دانستند و این کار انجام شد، ولی وقتی دیدند نتیجه ای نداشت، دوباره آن را تفکیک کردند.

تشکیل وزارت انرژی با مدیریت فعلی نمی تواند موثر باشد

کوروش کرم پور، کارشناس حوزه انرژی، درباره تلاش ها برای این ادغام، گفت: کشور ما مشکلات بسیاری دارد، با این نوع مدیریتی که در کشور وجود دارد، ادغام وزارت خانه های نفت و نیرو با سازمان انرژی اتمی نتیجه خوبی نخواهد داشت.

او افزود: اگر قرار باشد چنین اتفاقی بیفتد، حداقل یک سال زمان نیاز دارد تا این پس از این ادغام، اعضای این سه نهاد بخواهند یکدیگر را بشناسند و عملا یک سال به اقتصاد کشور آسیب وارد می شود.

کرم پور ادامه داد: مدت هاست که وقت مردم را با ادغام و تفکیک کردن ها تلف می کنند؛ دولت قرار بود به مردم امید بدهد، اما چه شد؟ آیا همین وزاتخانه های فعلی موفق بوده اند که می خواهند ادغام کنند؟ وزارت نیرو در بحث آب موفق بوده یا برق؟ چرا این همه سد نیمه کاره در کشور وجود دارد؟

او بیان کرد: آیا مدیریت وزارت نفت موفق بوده است؟ مدیریت ناکارآمد نفتی که این همه اعتراض به همراه داشته، چطور می خواهد با وزارت نیرو و سازمان انرژی اتمی که دست کمی از یک وزارتخانه ندارد ادغام شود؟

مشکل کشور، ادغام و تفکیک کردن وزارتخانه ها نیست

عضو کمیسیون انرژی مجلس دهم اظهار کرد: ما تجربه این کار ها را در گذشته هم داشته ایم که تجربه های موفقی نبوده اند. دولت چندین ماه به دنبال این بود که وزارتخانه صمت را به دو بخش صنعت و معدن و بازرگانی تفکیک کند تا بتواند وزارت جدید بازرگانی را برای رسیدن به اهداف خاص خودش تشکیل دهد و کشور را معطل نگه داشت.

او افزود: آقای رحمانی وزیری بود که داشت کارش را هر چند با یکسری نقایض، اما به خوبی پیش می برد، اما برکنار شد، چون با تفکیک وزارتخانه ها مخالف بود. این مسئله به کشور و معیشت مردم ضرر زد.

کرم پور تصریح کرد: وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت به طور مستقیم با معیشت مردم در ارتباط است، رئیس جمهور از یک طرف می گفت که ما در شرایط جنگ اقتصادی هستیم، اما از طرف دیگر، لشگر خط مقدم این جنگ را چندین ماه بدون فرمانده رها کرد. این طور که نمی شود جنگید. به نظر من مشکل کشور با ادغام یا تفکیک شدن نهاد ها حل نمی شود.

او ادامه داد: برخی کشور های عربی که در همسایگی ما هستند، هیچ حرفی به جزء فروش نفت برای گفتن ندارند، برخلاف کشور ما که با این همه ظرفیت و امکانات، به دلیل ضعف های مدیریتی و تغییرات در تصمیم گیری ها مثل همین ادغام و تفکیک کردن نهاد های مختلف، نمی توانند مشکلات مردم را حل کنند، زیرا برخی قصد دارند مدیریت ضعیف خود را با ادغام وزاتخانه های نفت و نیرو با سازمان انرژی اتمی بپوشانند.

کرم پور در پایان گفت: اگر یک برنامه مدون برای حل مشکلات فعلی وزارت نفت، وزارت نیرو و سازمان انرژی اتمی تدوین شود، آن گاه می توان به ادغام آن ها فکر کرد، اما در شرایط فعلی این کار صحیح به نظر نمی رسد.

همانطور که گفته شد، قانون برنامه سوم توسعه کشور به دلیل اهمیت بسیار بالای بهینه سازی مصرف انرژی، ادغام وزارتخانه های نفت و نیرو را بر دولت تکلیف کرد، اما بنابر دلایل ضد و نقیضی که در ابتدای گزارش مطرح شد، این مسئله تاکنون عملیاتی نشده است.

اکنون آن چه که اهمیت دارد این است که باید هرچه سریعتر قانون نیمه تمام برنامه سوم توسعه کشور، اجرایی شود، چون به هر حال، بر اساس نظرات کارشناسی شده بسیاری از فعالان حوزه انرژی، ایجاد یک نهاد تنظیم در این زمینه امری کاملا ضروری است، اما تا زمانی که مشخص نباشد، این وزارتی به نام انرژی وجود دارد یا نه برنامه ریزی برای ایجاد این نهاد تنظیم گر کم اثر خواهد بود. به عقیده کارشناسان، اگر هر کدام از دو وزراتخانه نفت و نیرو، بخواهند به صورت جداگانه این نهاد را تشکیل بدهند، اثرش کمتر از زمانی است که چنین نهادی به صورت متمرکز  فعالیت داشته باشد.

شاید بتوان گفت دلیل مخالفت برخی افراد مانند وزیر نیرو با اجرای این قانون، تجربه تلخ مدیریت ضعیفی است که مدتهاست گریبان کشور را گرفته و اکنون که دیگر زمان زیادی تا پایان دولت دوازدهم باقی نمانده می توان گفت که دولت سیزدهم موظف به اجرای سریعتر قانون در این زمینه است.